تبادل دانش (Knowledge Exchange) چیست؟+کاربردها و روش‌ها

ما به احتکار عادت کرده‌ و اعتقاد داریم هر چیز کمیابی با ارزش می‌شود!

عدم تمایل برای تبادل دانش پدیده مخربی است که در فرهنگ ما رایج شده‌ است. اما در جوامع غربی و برخی کشورهای شرقی، دانش معنی و مفهوم دیگری دارد. آن‌‎ها دانش را با یکدیگر مبادله کرده و معتقدند با این روش دانش آن‌ها غنی‌تر خواهد شد.

تبادل دانش زمانی رخ می‌دهد که افراد علاقه‌مند، به دنبال بهبود و توسعه قابلیت‌های جدید باشند. به عبارت دیگر تبادل دانش درباره خلق فرآیندهای یادگیری بوده و برای افزایش اثربخشی فعالیت‌ها در سازمان‌ها به شکل گروهی صورت می‌گیرد. 

مفاهیم اولیه تبادل دانش

• دانش: به حقایق، اطلاعات و مهارت‌های کسب شده از طریق تجربه یا آموزش، درک نظری و عملی یک موضوع، توسط یک شخص گفته می‌شود. 
• دارایی‌های دانشی: شامل دستورالعمل‌ها، به‌روش‌ها و شیوه‌ها، مستندات، دانش تک تک افراد یک سازمان و غیره است که در چارچوب کسب‌وکار گرد‌آوری شده و در سازمان به صورت آشکار و یا نهفته موجود است. 
• تبادل دانش: فرآیند مبادله‌ دانش، تجربه، ایده‌ها، تخصص و غیره را که منجر به توسعه پایگاه دانش یک سازمان یا افراد آن می‌شود.
تبادل دانش برای افراد امکان دستیابی به مجموعه‌ای از داده‌ها، اطلاعات، تخصص، تجهیزات، ایده‌ها، بینش‌های جدید و دانش‌هایی را فراهم می‌سازد که منجر به پیشرفت و توسعه کسب‌و‌کار خواهد شد؛ چه بسا پیش از این، بدست آوردن آن‌ها برای افراد غیرممکن و یا بسیار پرهزینه بود. همچنین می‌تواند تاثیر شگرفی بر اقتصاد، جامعه، فرهنگ، بهداشت و سلامت، محیط زیست و کیفیت زندگی در جامعه داشته ‌باشد. 

تفاوت انتقال و تبادل دانش

اصطلاح انتشار و یا انتقال دانش زمانی بکار می‌رود که دانش یا اطلاعات از سمت فرستنده به گیرنده ارسال شده و دریافت‌کننده نسبت به فرستنده هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد. به عنوان مثال ارائه یک مقاله از طرف یک محقق و استفاده محققی دیگر. اما در تبادل دانش، فرآیند پیچیده‌تر است و ارتباطی دو طرفه ایجاد می‌شود؛ بدین معنی که نقش بین فرستنده و گیرنده در تبادل دانش و اطلاعات، عوض می‌شود و ارتباطات بعدی بر اساس واکنش‌های دریافت‌کننده و ارسال‌کننده دانش و اطلاعات تعیین می‌شود. این امر یادگیری طرفین را به دنبال دارد. 

افزایش اثربخشی تبادل دانش

تبادل دانش نیازمند تلاش، زمان، منابع و انجام فعالیت‌ها و اقدامات خاص بوده و زمانی بهترین نتیجه حاصل می‌شود که با اهداف مشخصی، برنامه‌ریزی شده‎‌ باشد. باید اهداف صریح و واضح بوده تا کسانی که قرار است دانش خود را به اشتراک بگذارند و یا از این دانش‌ها بهره‌برداری نمایند، از نتایج آن آگاه بوده و بتوانند به تبادل دانش بیشتر کمک کنند. مدیران دانشی سازمان‌ها باید ابتدا گروه‌ها و افراد علاقه‌مند و دارای دانش و تجربه مرتبط و قابل تبادل را شناسایی و آن‌ها را از تاثیر تبادل و بکارگیری دانش آگاه سازند.
جهت افزایش اثربخشی، پیش از انجام فعالیت‌های تبادل دانش باید به نکات زیر توجه شود:

تعیین اهداف فعالیت‌های تبادل دانش

اهداف فعالیت‌های تبادل دانش باید با اهداف سازمان شما همراستا باشد. هنگام تبادل دانش علاوه بر مشارکت و چالش برانگیز بودن دانش، تاثیرات آن را بر عملکرد سازمان خود را ارزیابی کنید و مشخص کنید که دانش تبادل شده در کجا، چه مقدار و چگونه تاثیرگذار بوده است. می‌توان از ابزارها و افراد متخصص برای شناسایی اهداف فعالیت‌ها، استفاده کرده و فهرست مزایای ناشی از فعالیت‎‌های تبادل دانش را ثبت کرد.

ایجاد ارتباطات برای تبادل دانش

تعامل چهره به چهره کلید تبادل و انتقال دانش ضمنی است. ارتباطات برای تبادل دانش نیازمند مدیریت صحیح و انتخاب گروه‌ها و افراد مناسب است. ایجاد گروه‌ها و شبکه‌های نامناسب از نظر موضوع و تعداد افراد، ممکن است نتیجه مطلوب را در بر نداشته و مدیریت گروه با مشکل مواجه شود.
توصیه مهم این است که در ابتدا تعداد کمی از متخصصین مورد نظر انتخاب شده تا بتوان به نتایج دلخواه رسید. روش‌های بسیاری برای ایجاد ارتباط افراد و گروه‌ها وجود دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره خواهد شد.

توسعه روابط

ارتباط بین افراد باید به شکلی موثر رخ دهد تا توسعه آن میسر شود. طبقه‌بندی افراد حاضر در شبکه‌های تبادل دانش می‌تواند نقش مهمی در تداوم ارتباط بین گروهی و تحقق اهداف تبادل دانش، داشته باشد. همچنین می‌تواند در تدوین استراتژی‌های توسعه روابط کمک کند. در روش‌های ساختاریافته تبادل دانش، توصیه می‌شود روش ارتباطی، چگونگی و زمان تبادل نیز مشخص باشد. بهتر است برای توسعه روابط به موارد زیر توجه کافی شود:
• برقرار ارتباط با افراد گروه از طریق مکانیزم‌های الکترونیکی و چهره به چهره؛
• تشویق برقراری تعاملات رسمی و غیررسمی. مثلا افرادی که در جلسات کاری رسمی با یکدیگر ملاقات می‌کنند، در گردهمایی‌های غیررسمی نیز با هم دیدار و گفت‌وگو دارند.
• اطمینان از روشن و واضح بودن اهداف برای ایجاد رابطه و تبادل دانش.

ارزیابی تبادل دانش

با توجه به زمان و منابع قابل توجهی که برای فعالیت‌های تبادل دانش صرف می‌شود، میزان تاثیر آن در دستیابی به اهداف مهم است. اهداف تعیین شده باید مجددا بررسی و آنچه برای دستیابی به آن برنامه‌ریزی شده، مورد ارزیابی قرار گیرد. 

ابزارها و روش‌های تبادل دانش

اینترنت فرصت‌های زیادی را برای تبادل دانش به صورت رسمی و غیررسمی فراهم کرده‌ است. بسیاری از ابزارهای آنلاین افراد را قادر به ایجاد گروه‌هایی برای به اشتراک‌گذاری تجربیات و حمایت از یکدیگر می‌سازد. اما نکته قابل تامل این است که هنگام انتخاب روش‌ تبادل دانش، ضمن توجه به منابع دانشی، محتوا، مخاطبان و ذینفعان می‌بایست نیازها و ترجیحات مخاطب، هدف اصلی تبادل دانش قرار گیرد. برخی از ابزارها و روش‌های تبادل دانش به شرح زیر است: 

• کنفرانس‌‌ها
• تحقیقات مشارکتی
• آموزش‌های مشارکتی (کارگاه‌های آموزشی)
• رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی
• انجمن‌های خبرگی (COP)
• جلسات تبادل تجربیات
• جلسات بازبینی پس از اقدام After Action Review(AAR) 
• جلسات Peer Assist 
• کافه‌های دانشی (Knowledge Cafe) 

منابع:

-    Nonaka, Toyama, Konno, 2000, SECI, Ba and Leadership: a Unified Model of Dynamic Knowledge Creation in Long Range Planning 33
-    knoco.com: knowledge exchange
-    earlham.ac.uk: EI Innovate: Why is knowledge exchange important