تبادل دانش (Knowledge Exchange) چیست؟+کاربردها و روش‌ها

آقای محمد حقیقی فرد کارشناس ارشد مدیریت دانش    محمد حقیقی‌فرد
   کارشناس ارشد مدیریت دانش
  

تاریخ انتشار:
1400/12/14

ما به احتکار عادت کرده‌ و اعتقاد داریم هر چیز کمیابی با ارزش می‌شود!

عدم تمایل برای تبادل دانش پدیده مخربی است که در فرهنگ ما رایج شده‌ است. اما در جوامع غربی و برخی کشورهای شرقی، دانش معنی و مفهوم دیگری دارد. آن‌‎ها دانش را با یکدیگر مبادله کرده و معتقدند با این روش دانش آن‌ها غنی‌تر خواهد شد.
تبادل دانش زمانی رخ می‌دهد که افراد علاقه‌مند، به دنبال بهبود و توسعه قابلیت‌های جدید باشند. به عبارت دیگر تبادل دانش درباره خلق فرآیندهای یادگیری بوده و برای افزایش اثربخشی فعالیت‌ها در سازمان‌ها به شکل گروهی صورت می‌گیرد. 

مفاهیم اولیه تبادل دانش

• دانش: به حقایق، اطلاعات و مهارت‌های کسب شده از طریق تجربه یا آموزش، درک نظری و عملی یک موضوع، توسط یک شخص گفته می‌شود. 
• دارایی‌های دانشی: شامل دستورالعمل‌ها، به‌روش‌ها و شیوه‌ها، مستندات، دانش تک تک افراد یک سازمان و غیره است که در چارچوب کسب‌وکار گرد‌آوری شده و در سازمان به صورت آشکار و یا نهفته موجود است. 
• تبادل دانش: فرآیند مبادله‌ دانش، تجربه، ایده‌ها، تخصص و غیره را که منجر به توسعه پایگاه دانش یک سازمان یا افراد آن می‌شود.
تبادل دانش برای افراد امکان دستیابی به مجموعه‌ای از داده‌ها، اطلاعات، تخصص، تجهیزات، ایده‌ها، بینش‌های جدید و دانش‌هایی را فراهم می‌سازد که منجر به پیشرفت و توسعه کسب‌و‌کار خواهد شد؛ چه بسا پیش از این، بدست آوردن آن‌ها برای افراد غیرممکن و یا بسیار پرهزینه بود. همچنین می‌تواند تاثیر شگرفی بر اقتصاد، جامعه، فرهنگ، بهداشت و سلامت، محیط زیست و کیفیت زندگی در جامعه داشته ‌باشد. 

تفاوت انتقال و تبادل دانش

اصطلاح انتشار و یا انتقال دانش زمانی بکار می‌رود که دانش یا اطلاعات از سمت فرستنده به گیرنده ارسال شده و دریافت‌کننده نسبت به فرستنده هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد. به عنوان مثال ارائه یک مقاله از طرف یک محقق و استفاده محققی دیگر. اما در تبادل دانش، فرآیند پیچیده‌تر است و ارتباطی دو طرفه ایجاد می‌شود؛ بدین معنی که نقش بین فرستنده و گیرنده در تبادل دانش و اطلاعات، عوض می‌شود و ارتباطات بعدی بر اساس واکنش‌های دریافت‌کننده و ارسال‌کننده دانش و اطلاعات تعیین می‌شود. این امر یادگیری طرفین را به دنبال دارد. 

افزایش اثربخشی تبادل دانش

تبادل دانش نیازمند تلاش، زمان، منابع و انجام فعالیت‌ها و اقدامات خاص بوده و زمانی بهترین نتیجه حاصل می‌شود که با اهداف مشخصی، برنامه‌ریزی شده‎‌ باشد. باید اهداف صریح و واضح بوده تا کسانی که قرار است دانش خود را به اشتراک بگذارند و یا از این دانش‌ها بهره‌برداری نمایند، از نتایج آن آگاه بوده و بتوانند به تبادل دانش بیشتر کمک کنند.

افزایش تبادل دانش در سازمان ها
 
مدیران دانشی سازمان‌ها باید ابتدا گروه‌ها و افراد علاقه‌مند و دارای دانش و تجربه مرتبط و قابل تبادل را شناسایی و آن‌ها را از تاثیر تبادل و بکارگیری دانش آگاه سازند.
جهت افزایش اثربخشی، پیش از انجام فعالیت‌های تبادل دانش باید به نکات زیر توجه شود:

تعیین اهداف فعالیت‌های تبادل دانش

اهداف فعالیت‌های تبادل دانش باید با اهداف سازمان شما همراستا باشد. هنگام تبادل دانش علاوه بر مشارکت و چالش برانگیز بودن دانش، تاثیرات آن را بر عملکرد سازمان خود را ارزیابی کنید و مشخص کنید که دانش تبادل شده در کجا، چه مقدار و چگونه تاثیرگذار بوده است. می‌توان از ابزارها و افراد متخصص برای شناسایی اهداف فعالیت‌ها، استفاده کرده و فهرست مزایای ناشی از فعالیت‎‌های تبادل دانش را ثبت کرد.

ایجاد ارتباطات برای تبادل دانش

تعامل چهره به چهره کلید تبادل و انتقال دانش ضمنی است. ارتباطات برای تبادل دانش نیازمند مدیریت صحیح و انتخاب گروه‌ها و افراد مناسب است. ایجاد گروه‌ها و شبکه‌های نامناسب از نظر موضوع و تعداد افراد، ممکن است نتیجه مطلوب را در بر نداشته و مدیریت گروه با مشکل مواجه شود.
توصیه مهم این است که در ابتدا تعداد کمی از متخصصین مورد نظر انتخاب شده تا بتوان به نتایج دلخواه رسید. روش‌های بسیاری برای ایجاد ارتباط افراد و گروه‌ها وجود دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره خواهد شد.

توسعه روابط

ارتباط بین افراد باید به شکلی موثر رخ دهد تا توسعه آن میسر شود. طبقه‌بندی افراد حاضر در شبکه‌های تبادل دانش می‌تواند نقش مهمی در تداوم ارتباط بین گروهی و تحقق اهداف تبادل دانش، داشته باشد. همچنین می‌تواند در تدوین استراتژی‌های توسعه روابط کمک کند. در روش‌های ساختاریافته تبادل دانش، توصیه می‌شود روش ارتباطی، چگونگی و زمان تبادل نیز مشخص باشد. بهتر است برای توسعه روابط به موارد زیر توجه کافی شود:
• برقرار ارتباط با افراد گروه از طریق مکانیزم‌های الکترونیکی و چهره به چهره؛
• تشویق برقراری تعاملات رسمی و غیررسمی. مثلا افرادی که در جلسات کاری رسمی با یکدیگر ملاقات می‌کنند، در گردهمایی‌های غیررسمی نیز با هم دیدار و گفت‌وگو دارند.
• اطمینان از روشن و واضح بودن اهداف برای ایجاد رابطه و تبادل دانش.

ارزیابی تبادل دانش

با توجه به زمان و منابع قابل توجهی که برای فعالیت‌های تبادل دانش صرف می‌شود، میزان تاثیر آن در دستیابی به اهداف مهم است. اهداف تعیین شده باید مجددا بررسی و آنچه برای دستیابی به آن برنامه‌ریزی شده، مورد ارزیابی قرار گیرد. 

ابزارها و روش‌های تبادل دانش

اینترنت فرصت‌های زیادی را برای تبادل دانش به صورت رسمی و غیررسمی فراهم کرده‌ است. بسیاری از ابزارهای آنلاین افراد را قادر به ایجاد گروه‌هایی برای به اشتراک‌گذاری تجربیات و حمایت از یکدیگر می‌سازد. اما نکته قابل تامل این است که هنگام انتخاب روش‌ تبادل دانش، ضمن توجه به منابع دانشی، محتوا، مخاطبان و ذینفعان می‌بایست نیازها و ترجیحات مخاطب، هدف اصلی تبادل دانش قرار گیرد. برخی از ابزارها و روش‌های تبادل دانش به شرح زیر است:  منابع:

-    Nonaka, Toyama, Konno, 2000, SECI, Ba and Leadership: a Unified Model of Dynamic Knowledge Creation in Long Range Planning 33
-    knoco.com: knowledge exchange
-    earlham.ac.uk: EI Innovate: Why is knowledge exchange important
 


آغاز سفری هوشمندانه: مدیریت دانش در ستاره اول، پلی به سوی نوآوری
آغاز سفری هوشمندانه: مدیریت دانش در ستار ...
مشاوران توسعه آینده؛ 20 سال راهکارهای نوآورانه مدیریت دانش
مشاوران توسعه آینده؛ 20 سال راهکارهای نو ...
4 شاخص کلیدی عملکرد برای سنجش اثربخشی پایگاه دانش
4 شاخص کلیدی عملکرد برای سنجش اثربخشی پا ...
برگزاری جلسات مصاحبه شناخت و استخراج فیلدهای دانشی در شرکت ملی پست
برگزاری جلسات مصاحبه شناخت و استخراج فیل ...
برگزاری جلسه انجمن خبرگی در آریاساسول
برگزاری جلسه انجمن خبرگی در شرکت آریاساس ...
پیاده‌سازی مدیریت دانش در شرکت فولاد هرمزگان
پیاده‌سازی مدیریت دانش در شرکت فولاد هرم ...
صنایع یاس ارغوانی
مهندس طاهری- صنایع یاس ارغوانی
نظام جامع مدیریت دانش با همکاری سازنده و تعهد کاری مجموعه مشاوران توسعه آینده توسط شرکت مهندسی صنایع یاس ارغوانی در مدیریت امور فناوری اطلاعات بانک ملت، با موفقیت پیاده‌سازی شد.
با عنایت به این موضوع که استفاده افراد از فرآیندها و ابزارهای مدیریت دانش و مشارکت در این مهم کاملاً امری فرهنگی است؛ کماکان جهت مشارکت حداکثری همکاران و اثربخش‌سازی دانش‌ها و تجارب اشتراک‌گذاری‌شده در ابتدای مسیر هستیم. همچنین امیدواریم با همکاری و رهنمودهای ارزنده تیم مشاوران توسعه آینده به موفقیت کامل در این مسیر نائل آییم

 
شرکت پتروشيمی رازی
مهندس اقتداریان- شرکت پتروشيمی رازی
مشاوران توسعه آینده به‌عنوان اولین شرکت ایرانی که از سال ۱۳۸3 در حوزه مدیریت دانش فعالیت داشته، توانسته است با بکارگیری روش‌های نوین و به‌روزآوری شیوه‌های کاری در صنایع بزرگ کشور ایفای نقش نماید. این نقش آفرینی با کشف، استخراج و غنی‌سازی دانش سازمانی و بهبود روش‌های انجام کار، به شکل چشم‌گیری در طیف وسیعی از مشتریان منجر به کاهش دوباره‌کاری‌ها، افزایش مزیت رقابتی و تاب‌آوری آن‌ها در فضای کسب‌و‌کار شده است.
شرکت ملی گاز ایران
مهندس صدری- شرکت ملی گاز ایران
جمع‌آوری قریب به 1500 بسته دانشی ارزشمند از 50 مدیر ارشد و خبره شرکت ملی گاز ایران ،کاری دشوار اما کم نظیر بود که تیم اجرایی و کارشناسان به خوبی از عهده آن بر آمدند.
شهرداری منطقه 10
مهندس شریف زاده- شهرداری منطقه 10
در سال ۱۳۹۱ به همت اداره آموزش شهرداری منطقه ۱۰ تهران، سیستم مدیریت دانش شهرداری منظقه ۱۰ راه‌اندازی شد. با همکاری شرکت مشاوران توسعه آینده مراحل شناخت، SWOT، شناسایی فیلدهای دانشی شهرداری، مصاحبه با خبرگان و... انجام پذیرفت و در نهایت با نصب نرم‌افزار مدیریت دانش، سامانه شهرداری منطقه ۱۰ راه‌اندازی شد. شهرداری منطقه ۱۰ تهران اولین شهرداری در سراسر کشور است که دارای این سامانه بوده و به‌طور فعالانه نسبت به استخراج و اشتراک دانش کارکنانش اقدام می‌نماید.  توسعه مشارکت عمومی کارکنان در فرآیندهای سازمانی، توسعه یادگیری در سطح کارکنان، پرهیز از دوباره‌کاری، کاهش هزینه‌ها و... بخشی از ثمرات راه‌اندازی این سیستم می‌باشد.
وزارت راه و ترابری
دکتر جعفرپور- مدیر دانش اسبق وزارت راه و ترابری
آینده شرکت مشاوران توسعه آینده در حوزه مدیریت دانش بسیار درخشان است. این شرکت آغازگر خوبی برای مدیریت دانش در ایران بوده است.
راهداری و حمل و نقل جاده‌ای
دکتر فلاح کهن- مسئول مدیریت دانش سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای

کادر مجرب و دانش آموخته شرکت مشاوران توسعه آینده با پیاده‌سازی سیستم مدیریت دانش و استقرار نرم‌افزار مرتبط به همراه ارائه بیش از ۱۶۰۰ نفر ساعت آموزش و ثبت ۱۸۰ بسته دانشی گامی بلند در جهت دستیابی به اهداف دانشی و ارتقاء بینش کارکنان سازمان برداشته است.
 
هلدینگ کشاورزی پارس
مهندس تهرانخواه- هلدینگ کشاورزی پارس
شرکت گسترش کشاورزی و دامپروری فردوس پارس با همکاری شرکت مشاوران توسعه آینده، توانست ضمن جمع‌آوری تجربیات مربوط به "طراحی و ساخت گلخانه‌ها" بستر نرم‌افزاری مناسبی را برای درج تجربیات جدید طراحی گلخانه‌ها ایجاد و مورد بهره‌برداری قرار دهد.
شرکت مادر تخصصی مدیریت ساخت و تهیه کالای آب و برق (ساتکاب)
دکتر لطیفی- شرکت مادر تخصصی مدیریت ساخت و تهیه کالای آب و برق (ساتکاب)
به دنبال گسترش فعالیت‌های شرکت ساتکاب، ایجاد بانک دانشی و آشنایی افراد با تکنیک‌های مدیریت دانش امری الزامی محسوب می‌شد که شرکت مشاوران توسعه آینده با ارائه خدمات تخصصی در این حوزه توانست ما را در این امر یاری کند.
هلدينگ میدکو

هلدینگ میدکو از اوایل دهه نود توسعه مدیریت دانش را با همکاری مشاوران توسعه آینده آغاز نمود. اجرای مدیریت دانش در میدکو با یک پروژه پایلوت در سطح ستاد آغاز شد و به سرعت در شرکت های زیرمجموعه توسعه پیدا...

پالایش نفت تهران

شرکت پالایش نفت تهران به عنوان یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین پالایشگاه‌های کشور از سال ۱۳۸۷ سفر مدیریت دانشی خود را با مشاوران توسعه آینده آغاز نمود. در آن سال‌ها بسیاری در مورد کارایی ا...

صنایع مس شهید باهنر

عدم مشارکت نیروی انسانی در فعالیت‌های مدیریت دانش به عنوان یکی از چالش‌های سازمانی شناخته شده است. لذا بسیاری از سازمان‌های کشور به هنگام پیاده‌سازی مدیریت دانش در سازمان خود با ای...