هرآنچه باید از مدل مدیریت دانش نوناکا و تاکوچی بدانید
|
سحر یاقوتی
کارشناس ارشد مدیریت دانش 
|
تاریخ انتشار:
1400/7/3
1400/7/3
مدل مدیریت دانش نوناکا و تاکوچی یا مدل حلزونی مدیریت دانش از مطرح‌ترین مدل‌های مدیریت دانش محسوب میشود. ایکوجیرو نوناکا ( Ikujiro Nonaka)، استاد بازنشسته دانشکده استراتژی شرکتی در دانشگاه هیتوتسوباشی ژاپن و هیروتاکا تاکوچی (Hirotaka Takeuchi)، استاد دانشکده کسبوکار هاروارد در ایالات متحده جز نخستین کسانی بودند که موفقیت شرکت‌های ژاپنی را به توانایی آنها در خلق و به اشتراکگذاری مؤثر دانش ارتباط دادند. آنان معتقد بودند که میتوان با خلق دانش جدید، تقاضای مشتریان را به سرعت پاسخ داد، محصولات جدیدی را تولید و مزیت رقابتی ایجاد کرد.
مطالب مرتبط
تعریف دو نوع دانش ضمنی و دانش صریح
معمولا دو نوع دانش صریح و ضمنی در مدیریت کسبوکار تعریف میشود.
دانش ضمنی (Tacit Knowledge)
دانش موجود در اذهان افراد که ساختاریافته نبوده و مبتنی بر مستندات ملموس و عینی نیست را دانش ضمنی گویند. از آنجاکه این دانش شخصی و درونی است، شناسایی و انتقال آن به دیگران مشکل است.
دانش صریح (Explicit Knowledge )
دانش صریح یا کدگذاری شده، دانشی است که به زبان رسمی و سیستماتیک بیان شده و قابل انتقال بین افراد در سطوح مختلف سازمانی است. این نوع دانش در قالب اسناد و یا پایگاه‌های اطلاعاتی نگهداری میشود و مجموعه‌ای از فرآیندها و روش‌های کاری، آیین‌‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها، شیوه‌های مکتوب و پایگاه‌های اطلاعاتی سازمان یافته، گزارشات، کتاب‌ها و اسناد را شامل میشود.
بر این اساس نوناکا و تاکوچی مدلی با نام مدل حلزونی مدیریت دانش را تعریف و ارائه کردند. این مدل مبتنی بر دو نوع دانش آشکار و پنهان و نحوه تبدیل آنها به یکدیگر و نیز چگونگی ایجاد دانش در کلیه سطوح سازمانی (فردی، گروهی و سازمانی) میباشد.
بر این اساس نوناکا و تاکوچی مدلی با نام مدل حلزونی مدیریت دانش را تعریف و ارائه کردند. این مدل مبتنی بر دو نوع دانش آشکار و پنهان و نحوه تبدیل آنها به یکدیگر و نیز چگونگی ایجاد دانش در کلیه سطوح سازمانی (فردی، گروهی و سازمانی) میباشد.
مراحل به اشتراکگذاری دانش با استفاده از مدل SECI چیست؟
نوناکا و تاکوچی فرآیندی چهار مرحله‌‌ای را برای خلق و به اشتراکگذاری دانش پیشنهاد دادند. آنان این فرآیند را SECI نامیدند که مخفف اجتماعی‌سازی (Socialization)، آشکارسازی (Externalization)، ترکیب (Combination) و درونی‌سازی (Internalization) است.
با توجه به شکل فوق، مراحل تبدیل دانش پنهان به آشکار در مدل نوناکا و تاکوچی و همچنین سایر مراحل به اشراک گذاری دانش در این فرآیند عبارتند از:
اجتماعی‌سازی (تبدیل دانش پنهان جمعی به دانش پنهان فردی)
زمانی که افراد مستقیماً دانش ضمنی خود را از طریق به اشتراکگذاری تجارب، مشاهده و طوفان فکری با دیگران به اشتراک می‌گذارند. به‌عنوان مثال ارتباط رو در رو، بهترین روش برای اجتماعی کردن دانش است. تکنیک استاد-شاگردی، برگزاری جلسات بازبینی پس از اقدام (AAR)، جانشین‌پروری، انجمن‌های خبرگی، رویدادهای داستان‌سرایی و امثال آن از جمله روش‌ها و ابزارهای موجود در مدل مدیریت دانش نوناکا و تاکوچی برای پرداختن به این مرحله میباشد.
آشکارسازی (تبدیل دانش پنهان فردی به دانش آشکار فردی)
مستندسازی تجربه و بینش به شکلی که قابل استفاده توسط دیگران باشد. به‌عنوان مثال از طریق گفتگو و پرسش و پاسخ، میتوان دانش ضمنی را به شکل ملموس ارائه داد. علاوه بر این گزارش ماموریت‌ها، حوادث و امثال آن، مصادیقی از اقدامات سازمانی در این حوزه میباشد. مستندسازی تجارب خبرگان، برگزاری جلسات دانش‌نویسی و مستندسازی تجارب پروژه نیز از جمله راهکارهای مدیریت دانش جهت تبدیل دانش پنهان به آشکار در مدل نوناکا و تاکوچی و آشکارسازی دانش فردی در سازمان‌ها میباشد.
ترکیب (تبدیل دانش آشکار فردی به دانش آشکار جمعی)
هدف از این مرحله ترکیب بخش‌های مختلف دانش و ارائه آن به شکلی تازه میباشد. برای مثال اطلاعات مختلف در یک زمینه خاص از بخش‌ها و دپارتمان‌های مختلف سازمان جمع‌آوری شده و در یک گزارش واحد گنجانده می‌‌شوند. بهبود اسناد موجود در سازمان، خلاصه‌سازی محتواها و استفاده از قابلیت بکارگیری دانش در سامانه مدیریت دانش از جمله راهکارهای موجود برای رسیدن به این مرحله میباشد.
درونی‌سازی (تبدیل دانش آشکار جمعی به دانش پنهان جمعی)
تمامی مراحل اشاره شده به منظور نیل به هدف یادگیری و درک صحیح افراد در نظر گرفته شده است. یادگیری حین عمل مصادیقی از درونی‌سازی میباشد.
فرآیندهای کاری طی چهار مرحله فوق به صورت مستمر و پیوسته انجام شده و هر مرحله مکمل مرحله قبل میباشد. این چرخه ضمن نهادینه‌سازی دانش در سازمان باعث تولید و خلق دانش‌های جدید نیز میشود.
در این تفکر، فرض بر این است که تنها افراد، به وجود آورنده دانش هستند. بنابراین، فرآیند تولید دانش سازمانی بایستی مستمر بوده و دانش ایجاد شده توسط افراد، به طور سازماندهی شدهای، تقویت و هدایت شود.
فرآیندهای کاری طی چهار مرحله فوق به صورت مستمر و پیوسته انجام شده و هر مرحله مکمل مرحله قبل میباشد. این چرخه ضمن نهادینه‌سازی دانش در سازمان باعث تولید و خلق دانش‌های جدید نیز میشود.
در این تفکر، فرض بر این است که تنها افراد، به وجود آورنده دانش هستند. بنابراین، فرآیند تولید دانش سازمانی بایستی مستمر بوده و دانش ایجاد شده توسط افراد، به طور سازماندهی شدهای، تقویت و هدایت شود.
نحوه استفاده و بکارگیری مدل نوناکا و تاکوچی (مدل حلزونی مدیریت دانش) چگونه است؟
نوناکا و همکاران (Georg von Krogh و Kazuo Ichijo) به منظور ترویج و تقویت فرآیند خلق دانش، فعالیتهای زیر را در نظر گرفتند:
- افراد مشارکت‌‌کننده را مشخص کنید. تا حد ممکن تعداد بیشتری از افراد را در خلق دانش مشارکت دهید. افرادی که از مهارت و تخصص ویژه‌ای برخوردارند؛ انگیزه شروع فرآیند خلق دانش را ایجاد کرده و سایر مشارکت‌‌کنندگان را تشویق خواهند کرد.
- برای مدیریت دانش برنامه‌ریزی کنید. دانش مورد نیاز سازمان را در راستای کسب مزیت رقابتی و توسعه شناسایی کنید. به عنوان مثال، فردی که سالها در حرفه حسابداری مشغول به فعالیت است، تجربه و دانش بسیاری را کسب کرده که این تجربه می‌تواند به رویکرد جدید و نوآورانه‌ای برای تأمین بودجه تبدیل شود. بنابراین از طریق به اشتراکگذاری دانش با دیگران میتوان تا حدود زیادی از هزینهها کاست.
- زمینه مناسب را به وجود آورید. همبستگی و ارتباطات مناسبی را درون گروههای کاری به‌وجود آورده و آن را حفظ کنید. برای مثال، به اعضای گروه فرصت دهید تا در مورد ایده‌های خود بحث کنند، فضاها و مکان‌های آرامی را برای صحبت کردن به وجود آورید و از ابتکارات مدیریت دانش، پشتیبانی کنید.
- چارچوبی برای گفتگوها به وجود آورید. افراد بایستی به صورت مکرر درباره دانش صحبت کنند تا بتوانند اطلاعات را به اشتراک بگذارند، نقطه نظرهای متفاوتی را ارائه دهند و دیدگاه‌های جدیدی خلق کنند. صحبت کردن در مورد زوایای مختلف دانش می‌تواند به آنها در درک اهمیت تبدیل دانش ضمنی به صریح کمک کند.
- دانش را دسترسپذیر کنید. دانش تخصصی اغلب در بخشی از سازمان یا نزد افراد خاصی باقی می‌ماند که در صورت خروج آنان از سازمان می‌تواند موجب بروز مشکلاتی اساسی شود. دانش حاصل از جلسات با گروههای کاری را به شیوه‌‌ای مطلوب برای همگان دسترسپذیر کنید تا در صورت لزوم به اطلاعات مورد نیاز دسترسی یابند.
- دانش صریح را تدوین کنید. اطمینان حاصل کنید که دانش صریح به درستی مستند شده است. به عنوان مثال، اسناد و منابع مورد نیاز جهت یادگیری را ایجاد و توزیع کنید.
جهت آشنایی بیشتر با مدل نوناکا و تاکوچی، ویدئوی زیر را مشاهده نمایید.
مهندس طاهری- صنایع یاس ارغوانی
نظام جامع مدیریت دانش با همکاری سازنده و تعهد کاری مجموعه مشاوران توسعه آینده توسط شرکت مهندسی صنایع یاس ارغوانی در مدیریت امور فناوری اطلاعات بانک ملت، با موفقیت پیاده‌سازی شد.
با عنایت به این موضوع که استفاده افراد از فرآیندها و ابزارهای مدیریت دانش و مشارکت در این مهم کاملاً امری فرهنگی است؛ کماکان جهت مشارکت حداکثری همکاران و اثربخش‌سازی دانش‌ها و تجارب اشتراک‌گذاری‌شده در ابتدای مسیر هستیم. همچنین امیدواریم با همکاری و رهنمودهای ارزنده تیم مشاوران توسعه آینده به موفقیت کامل در این مسیر نائل آییم
با عنایت به این موضوع که استفاده افراد از فرآیندها و ابزارهای مدیریت دانش و مشارکت در این مهم کاملاً امری فرهنگی است؛ کماکان جهت مشارکت حداکثری همکاران و اثربخش‌سازی دانش‌ها و تجارب اشتراک‌گذاری‌شده در ابتدای مسیر هستیم. همچنین امیدواریم با همکاری و رهنمودهای ارزنده تیم مشاوران توسعه آینده به موفقیت کامل در این مسیر نائل آییم
مهندس اقتداریان- شرکت پتروشيمی رازی
مشاوران توسعه آینده به‌عنوان اولین شرکت ایرانی که از سال ۱۳۸3 در حوزه مدیریت دانش فعالیت داشته، توانسته است با بکارگیری روش‌های نوین و به‌روزآوری شیوه‌های کاری در صنایع بزرگ کشور ایفای نقش نماید. این نقش آفرینی با کشف، استخراج و غنی‌سازی دانش سازمانی و بهبود روش‌های انجام کار، به شکل چشم‌گیری در طیف وسیعی از مشتریان منجر به کاهش دوباره‌کاری‌ها، افزایش مزیت رقابتی و تاب‌آوری آنها در فضای کسبوکار شده است.
مهندس صدری- شرکت ملی گاز ایران
جمع‌آوری قریب به 1500 بسته دانشی ارزشمند از 50 مدیر ارشد و خبره شرکت ملی گاز ایران ،کاری دشوار اما کم نظیر بود که تیم اجرایی و کارشناسان به خوبی از عهده آن بر آمدند.
مهندس شریف زاده- شهرداری منطقه 10
در سال ۱۳۹۱ به همت اداره آموزش شهرداری منطقه ۱۰ تهران، سیستم مدیریت دانش شهرداری منظقه ۱۰ راه‌اندازی شد. با همکاری شرکت مشاوران توسعه آینده مراحل شناخت، SWOT، شناسایی فیلدهای دانشی شهرداری، مصاحبه با خبرگان و... انجام پذیرفت و در نهایت با نصب نرم‌افزار مدیریت دانش، سامانه شهرداری منطقه ۱۰ راه‌اندازی شد. شهرداری منطقه ۱۰ تهران اولین شهرداری در سراسر کشور است که دارای این سامانه بوده و به‌طور فعالانه نسبت به استخراج و اشتراک دانش کارکنانش اقدام می‌نماید. توسعه مشارکت عمومی کارکنان در فرآیندهای سازمانی، توسعه یادگیری در سطح کارکنان، پرهیز از دوباره‌کاری، کاهش هزینهها و... بخشی از ثمرات راه‌اندازی این سیستم میباشد.
مهندس مهدوی- پایانه‌های نفتی ایران
انگیزه اصلی سازمان برای پیاده‌سازی مدیریت دانش، ابتدا از درون سازمان و با شناسایی نیازها و سپس با توجه به الزامات بالادستی شکل گرفت. موفق‌ترین اقدامات شامل ارزیابی دقیق وضعیت موجود سازمان، انتخاب و پیاده‌سازی نرم‌افزار مناسب و تدوین نقشه راهی جامع برای توسعه تدریجی سیستم بود.چالش‌های اصلی عبارت بودند از عدم آگاهی و فرهنگ‌سازی کافی در سازمان، نبود انگیزه کافی در بین کارکنان و فقدان ضمانت اجرایی برای اجرای قوانین مرتبط با مدیریت دانش. برای رفع این چالش‌ها، سازمان نیازمند آموزش‌های مستمر، نظام پاداش‌دهی مناسب و همچنین تقویت الزامات قانونی و اجرایی است.
دکتر جعفرپور- مدیر دانش اسبق وزارت راه و ترابری
آینده شرکت مشاوران توسعه آینده در حوزه مدیریت دانش بسیار درخشان است. این شرکت آغازگر خوبی برای مدیریت دانش در ایران بوده است.
دکتر فلاح کهن- مسئول مدیریت دانش سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای
کادر مجرب و دانش آموخته شرکت مشاوران توسعه آینده با پیاده‌سازی سیستم مدیریت دانش و استقرار نرم‌افزار مرتبط به همراه ارائه بیش از ۱۶۰۰ نفر ساعت آموزش و ثبت ۱۸۰ بسته دانشی گامی بلند در جهت دستیابی به اهداف دانشی و ارتقاء بینش کارکنان سازمان برداشته است.
مهندس تهرانخواه- هلدینگ کشاورزی پارس
شرکت گسترش کشاورزی و دامپروری فردوس پارس با همکاری شرکت مشاوران توسعه آینده، توانست ضمن جمع‌آوری تجربیات مربوط به "طراحی و ساخت گلخانه‌ها" بستر نرم‌افزاری مناسبی را برای درج تجربیات جدید طراحی گلخانه‌ها ایجاد و مورد بهره‌برداری قرار دهد.
مهندس شعبان _ شرکت گسترش انرژی پاسارگاد
نظام جامع مدیریت دانش از سال ۱۳۹۸ در شرکت گسترش انرژی پاسارگاد با همکاری شرکت مشاوران توسعه آینده و با هدف بهبود جریان دانش بین معاونت‌ها و شرکت‌های زیرمجموعه آغاز شد. با توجه به پراکندگی شرکت‌های زیرمجموعه و چالش‌های مرتبط با انتقال تجارب و درس‌آموخته‌ها، این سیستم به گونه‌ای طراحی شد که از تکرار اشتباهات و تحمیل هزینه‌های اضافی جلوگیری کند. اجرای پایلوت این طرح در شش شرکت زیرمجموعه و پروژه‌های بزرگ قشم نتایج ملموسی داشت؛ از جمله تسهیل جریان دانشی، شناسایی نخبگان، و ایجاد انگیزه در کارکنان برای به اشتراکگذاری دانش. همچنین، تدوین کتاب "گنجینه تجارب IGAT6" به عنوان مرجعی برای تجارب گذشته، از دیگر دستاوردهای مهم این پروژه بود.
دکتر لطیفی- شرکت مادر تخصصی مدیریت ساخت و تهیه کالای آب و برق (ساتکاب)
به دنبال گسترش فعالیتهای شرکت ساتکاب، ایجاد بانک دانشی و آشنایی افراد با تکنیک‌های مدیریت دانش امری الزامی محسوب می‌شد که شرکت مشاوران توسعه آینده با ارائه خدمات تخصصی در این حوزه توانست ما را در این امر یاری کند.
مهندس گرزین- شرکت آب منطقه‌ای گلستان
سازمان ما با هدف ایجاد یک فرهنگ یادگیری مستمر و به اشتراکگذاری دانش، اقدام به پیاده‌سازی مدیریت دانش نمود. با برگزاری جلسات تخصصی، ایجاد بسترهای مناسب برای ثبت دانشو تشویق همکاران به مشارکت، توانستیم گنجینه‌ای از تجارب و دانش ارزشمند را گردآوری کنیم. موفقیت‌های ما در این زمینه شامل ایجاد یک پورتال جامع برای دسترسی به دانش، افزایش آگاهی همکاران از اهمیت مدیریت دانش و تقویت همکاری و نوآوری در سازمان است. اگرچه چالش‌هایی همچون عدم انگیزه کافی و درک ناکافی از اهمیت مدیریت دانش وجود دارد اما با برنامه‌ریزی دقیق و ایجاد سیستم‌های پاداش‌دهی مناسب، میتوان بر این موانع فائق آمد. آینده مدیریت دانش در سازمان ما بسیار امیدوارکننده است و با توجه به اهمیت روزافزون دانش در کسبوکار، سرمایه‌گذاری در این حوزه، منجر به رشد و توسعه پایدار سازمان خواهد شد.
مهندس توکلی _ سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، به دلیل نقش مهم در تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی و کشف ذخایر معدنی، ناچار به جمع‌آوری، استانداردسازی و حفظ دانش ارزشمند حاصل از سالها تلاش و هزینه است. با توجه به وظایف تخصصی سازمان و ماموریت‌های صحرایی، بخش عمده‌ای از دانش آن به شکل تجربه و دانش ضمنی به دست آمده که مکتوب نشده و با خروج حدود یک پنجم از نیروی‌های متخصص و پیش‌بینی خروج ۱۵۰ نفر دیگر طی پنج سال آینده، این دانش مهم از دست خواهد رفت.
سازمان با همکاری شرکت مشاوران توسعه آینده، نرم‌افزار مدیریت دانش را بر اینترانت خود نصب کرده و ۵۰۰ نفر از کارکنان را برای استفاده از آن آموزش داده است. این نرم‌افزار امکان ثبت، طبقه‌بندی و ارزیابی دانش، جلسات هم‌اندیشی و ثبت مستندات را فراهم می‌کند. نتایج این طرح شامل ثبت و طبقه‌بندی دانش، بهبود فرهنگ تبادل دانش، توسعه شبکه دانشی قابل دسترس، صرفه‌جویی در زمان و هزینه، افزایش بهره‌وری، اصلاح فرآیندهای کاری و جلوگیری از تکرار خطاها، و همچنین ایجاد نظام‌های ارتقا و جبران خدمات مبتنی بر ثبت و به اشتراکگذاری دانش بوده است.
سازمان با همکاری شرکت مشاوران توسعه آینده، نرم‌افزار مدیریت دانش را بر اینترانت خود نصب کرده و ۵۰۰ نفر از کارکنان را برای استفاده از آن آموزش داده است. این نرم‌افزار امکان ثبت، طبقه‌بندی و ارزیابی دانش، جلسات هم‌اندیشی و ثبت مستندات را فراهم می‌کند. نتایج این طرح شامل ثبت و طبقه‌بندی دانش، بهبود فرهنگ تبادل دانش، توسعه شبکه دانشی قابل دسترس، صرفه‌جویی در زمان و هزینه، افزایش بهره‌وری، اصلاح فرآیندهای کاری و جلوگیری از تکرار خطاها، و همچنین ایجاد نظام‌های ارتقا و جبران خدمات مبتنی بر ثبت و به اشتراکگذاری دانش بوده است.
مهندس کلهر- شرکت سیمان تهران
پیاده‌سازی مدیریت دانش در سیمان تهران از سال 1395 به عنوان یکی از اولویت‌های بهبود سازمان مطرح شده بود. با توجه به نتایج ارزیابی‌های داخلی و خارجی، و همچنین ضرورت حفظ دانش سازمانی در پی بازنشستگی همکاران با تجربه، این موضوع بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. اقدامات اولیه شامل برگزاری دوره‌های آموزشی دانش‌نویسی و استفاده از نرم‌افزار مدیریت دانش برای گروهی از همکاران منتخب بود. چالش‌های اصلی در این مسیر شامل کمبود منابع انسانی و سیستم‌های کامپیوتری، عدم آمادگی فرهنگی در برخی سطوح سازمانی، تغییرات مدیریتی، نبود نظام انگیزشی مناسب و انتخاب نادرست مدیر پروژه بود. به طور خلاصه، سیمان تهران گام‌های مهمی در جهت پیاده‌سازی مدیریت دانش برداشته است، اما همچنان با چالش‌هایی جدی مواجه است. موفقیت در این زمینه مستلزم رفع موانع موجود و ایجاد زیرساخت‌های لازم، همراه با ایجاد فرهنگ دانش‌محور در تمامی سطوح سازمان است.
هلدینگ میدکو از اوایل دهه نود توسعه مدیریت دانش را با همکاری مشاوران توسعه آینده آغاز نمود. اجرای مدیریت دانش در میدکو با یک پروژه پایلوت در سطح ستاد آغاز شد و به سرعت در شرکت های زیرمجموعه توسعه پیدا...
شرکت پالایش نفت تهران به عنوان یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین پالایشگاه‌های کشور از سال ۱۳۸۷ سفر مدیریت دانشی خود را با مشاوران توسعه آینده آغاز نمود. در آن سالها بسیاری در مورد کارایی ا...
عدم مشارکت نیروی انسانی در فعالیتهای مدیریت دانش به عنوان یکی از چالش‌های سازمانی شناخته شده است. لذا بسیاری از سازمان‌های کشور به هنگام پیاده‌سازی مدیریت دانش در سازمان خود با ای...