تحول دیجیتال و آینده نقش مدیر دانش؛ مهارت‌های جدید برای مدیران دانش

تحول دیجیتال در دهه اخیر نقش مدیر دانش را به طور اساسی متحول کرده و انتظارات از این نقش را گسترده‌تر و پرچالش‌تر ساخته است. مدیران دانش در عصر جدید باید افزون‌بر مهارت‌های پیشین، مجموعه‌ای از توانمندی‌های نوین را کسب نموده و این تحول را به‌صورت اجرایی در سازمان نهادینه کنند. در این محتوا با رویکرد اجرایی، ابتدا ابعاد تحول دیجیتال و اثر آن بر جایگاه مدیر دانش را بررسی کرده و سپس مهارت‌های کلیدی و راهکارهای عملی برای موفقیت مدیران دانش در فضای دیجیتال را تبیین می‌کنیم.

تحول دیجیتال و تأثیر آن بر مدیریت دانش
ورود فناوری‌های هوشمند، پلتفرم‌های ابری، هوش مصنوعی و ابزارهای نوین تعاملی، فرآیندهای ثبت، تسهیم و به‌کارگیری دانش را کاملاً دگرگون کرده‌است. تحول دیجیتال، مدیریت دانش را از نقش صرفاً پشتیبان خارج نموده و آن را به پیشران کلیدی نوآوری و افزایش بهره‌وری تبدیل ساخته است. در این بستر جدید:
•    دانش به‌سرعت تولید و مستهلک می‌شود؛ در نتیجه نیازمند فرآیندهای پویا و ابزارهای هوشمند برای کشف، ذخیره و تسهیم اثرگذار دانش هستیم.
•    نقش مدیر دانش از بازیگر منفعل و مستندساز به رهبر تحول، استراتژیست و تسهیل‌گر دانش‌های کلیدی تغییر یافته است.
•    مدیر دانش باید بتواند با فناوری‌های دیجیتال مانند پلتفرم‌های مدیریت دانش ابری، ابزارهای تحلیلی و یادگیری ماشینی، فرآیند تسهیم دانش و نوآوری را تسریع کند.

مهارت‌های کلیدی مدیر دانش در عصر دیجیتال
در اقتصاد دانش‌محور امروز، مدیر ارشد دانش (CKO) به‌عنوان چهره‌ای کلیدی در سازمان‌هایی ظهور کرده که به دنبال بهره‌برداری از سرمایه فکری خود برای کسب مزیت رقابتی هستند. این جایگاه اجرایی ارشد، که در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ میلادی برجسته شد، مسئولیت نظارت بر ابتکارات مدیریت دانش سازمان را بر عهده دارد و تضمین می‌کند که اطلاعات و تخصص‌های ارزشمند به‌طور مؤثر ضبط، اشتراک‌گذاری و بهره‌برداری شوند تا در سراسر سازمان جریان یابند.
بر اساس آخرین پژوهش‌ها و چارچوب‌های معتبر جهانی مانند  APQC،APO  و مقالات اخیر در حوزه مدیریت اطلاعات، مهارت‌های زیر برای موفقیت مدیر دانش در دوره تحول دیجیتال ضروری‌ است:
 

مهارت	شرح	لزوم اجرایی
دانش تکنولوژیک	شناخت روندهای فناوری، ابزارهای نوین مدیریت دانش (پلتفرم‌های ابری، هوش مصنوعی، Analytics) و نحوه بهره‌گیری از آن‌ها در ساختار سازمانی.	انتخاب و پیاده‌سازی راهکارها مطابق با نیازهای واقعی سازمان
مدیریت تغییر	توانایی مدیریت مقاومت، آموزش کارکنان و هدایت فرهنگ سازمانی به سمت استفاده فعال از فناوری‌های جدید.	تحلیل موانع و اجرای برنامه‌های جلب مشارکت ذینفعان
سنجش و شناسایی گپ‌های دانشی	بهره‌گیری از ابزارهای تحلیل داده و مصاحبه ساختاریافته برای احصای کمبودها	طراحی داشبورد و گزارش‌ساز جهت رصد مستمر وضعیت دانش
برنامه‌ریزی استراتژیک دیجیتال	تدوین نقشه راه تحول دانش و همسویی با اهداف کلان دیجیتال سازمان	تدوین استراتژی KM Digital با KPI  مشخص و سنجش‌پذیر
بهینه‌سازی فرآیندها	بازطراحی فرایندهای جاری دانش‌محور و همگام‌سازی با فناوری‌های جدید	تبدیل فرایندهای دستی به سیستماتیک (اتوماسیون، مستندسازی)
رهبری داده‌محور	تصمیم‌سازی بر اساس داده‌های معتبر، تحلیل روندها و شاخص‌ها	به‌کارگیری داشبورد و BI برای مقایسه وضعیت فعلی و هدف
ایجاد و تسهیم دانش	توانایی هدایت کامیونیتی‌های دانشی، تسهیل جلسات اشتراک دانش مجازی	راه‌اندازی wiki داخلی، پلتفرم گفتگوی سازمانی

راهکارها و اقدامات اجرایی برای مدیران دانش 
۱. تدوین نقشه راه مدیریت دانش دیجیتال
مدیر دانش باید هم‌راستا با طرح تحول دیجیتال سازمان، نقشه راه مدیریت دانش تنظیم کند. این نقشه راه شامل شناسایی نقاط قوت و ضعف زیرساخت‌های فعلی، اولویت‌بندی فناوری‌های مورد نیاز (مانند پلتفرم‌های مدیریت ابری، اتوماسیون گردش کار، هوش مصنوعی)، تعیین  KPIهای قابل سنجش و طراحی مدل بلوغ دیجیتال برای رشد مدیریت دانش است.
۲. حرکت به سمت چابکی (Agility) در مدیریت دانش
در محیط پرتلاطم دیجیتال، مدیر دانش باید رویکرد چابک را جایگزین رویکردهای سنتی نماید:
•    اجرای چرخه‌های بهبود مستمر بر مبنای فیدبک سریع کاربران (کارکنان، مشتریان، شرکا)؛
•    مدیریت و برگزاری جلسات برنامه‌ریزی کوتاه مدت (Sprint) و انتشار نسخه‌های به‌روز شده پایگاه دانش و ابزارها.
۳. پیاده‌سازی ابزارهای تحلیلی و هوش مصنوعی
با استفاده از دیتاماینینگ، آنالیتیکس و الگوریتم‌های یادگیری ماشین، می‌توان الگوهای استفاده دانش و شکاف‌های دانشی را شناسایی و فرآیند خلق، ذخیره و بازیابی دانش را بهینه کرد:
•    طراحی داشبورد یکپارچه برای گزارش‌دهی وضعیت دانش در لحظه؛ 
•    تحلیل پیشگویانه برای کشف نیازهای دانشی پیش‌رو و توصیه‌ هوشمند محتوا به کاربران.
۴. فرهنگ‌سازی دیجیتال و آموزش مستمر
بدون شکل‌گیری فرهنگ دیجیتال در میان کارکنان، ابزارها و فناوری‌های جدید عقیم می‌مانند و بر همین اساس مدیر دانش باید:
•    اجرای برنامه‌های آموزشی مستمر برای ارتقای سواد دیجیتال و مهارت‌های همکاری؛
•    انتشار داستان‌های موفقیت (Success Story) از پروژه‌های دانش دیجیتال جهت افزایش انگیزه و مشارکت کارکنان.
۵. ایجاد کامیونیتی‌های مجازی و بسترسازی مشارکت کاربر
ایجاد گروه‌های تخصصی آنلاین، تالارهای گفتگو، Wiki و بانک ایده بر بستر دیجیتال، با هدف افزایش سرعت خلق و تسهیم دانش:
•    برگزاری رویدادهای دانشی آنلاین، چالش‌های ایده‌یابی و یادگیری؛
•    تشویق به ثبت‌ و به‌اشتراک‌گذاری تجربه‌های عملی و دانش بومی کارکنان.
۶. حمایت از مدیریت تغییر و کاهش مقاومت
هر برنامه تحول دیجیتال با مقاومت کارکنان روبه‌رو خواهد شد. مدیر دانش باید:
•    شناسایی و مشارکت ذینفعان کلیدی و گروه‌های مؤثر در طراحی و اجرای پروژه مدیریت دانش؛
•    تبدیل مقاومت به حمایت با انتقال شفاف اطلاعات، آموزش گام‌به‌گام کار با سامانه‌های جدید و ایجاد انگیزه.
۷. طراحی شاخص‌های موفقیت و سنجش مستمر
تعریف شفاف و عملیاتی معیارهای اثربخشی و بلوغ مدیریت دانش (KPI & Digital KM Maturity Model) جهت پیشرفت، مسائل موجود و پایش نقاط قابل بهبود:
•    درصد استفاده از پایگاه‌های دانش، میزان مستندسازی پروژه‌ها، نرخ تسهیم دانش میان بخش‌ها؛
•    اجرای دوره‌های بازبینی دوره‌ای و بهبود مبتنی بر داده‌کاوی.

جمع‌بندی
تحول دیجیتال، نقش مدیر دانش را به ترکیبی از رهبری فناورانه، تحلیل‌گری داده‌محور و تسهیل‌کننده نوآوری و یادگیری سازمانی تبدیل نموده است. مدیران دانش موفق، باید با ارتقای مهارت‌های فناورانه، چابکی سازمانی، تسهیل فرهنگ دیجیتال و طراحی ابزارها و مدل‌های نوین مدیریت دانش، سازمان را در مسیر تحول دیجیتال هدایت کنند. راهبردهایی چون ترسیم نقشه راه دیجیتالی، بهره‌گیری از تحلیل داده و یادگیری ماشینی، فرهنگ‌سازی و آموزش، حمایت از مدیریت تغییر و سنجش مستمر عملکرد، مسیر تحقق تحول دانش را هموار خواهد ساخت.