خوشه دانش (Knowledge Cluster) چیست و چطور استفاده می‌شود؟

آقای محمد حسن بختیاری از کارشناسان ارشد مدیریت دانش در شرکت مشاوران توسعه آینده    محمد حسن بختیاری
   کارشناس ارشد مدیریت دانش
  

تاریخ انتشار:
1400/12/11
در طول تاریخ، سازمان‌ها جهت كمك به پشتیبانی و توسعه اعضای خود، در انواع مختلف خوشه‌ها مانند اصناف، جوامع، انجمن‌ها، شبكه‌ها و... گروه‌بندی می‌شدند. با این حال، از زمان تولد «اقتصاد دانشی»، بر دانش توسعه یافته و كاربردی سازمان تاکید بیشتری شده است.
«خوشه دانش» به گروهی نسبت داده می‌‌شود كه نتیجه همکاری آنان، نوآوری و انتشار دانش جدید است.
به عبارت دیگر افراد، تیم‌ها و سازمان‌ها همکاری مشترک داشته و خوشه‌‌های دانش جدیدی را ایجاد می‌کنند. افراد متخصص در یک حوزه، شرکت‌‌ها و سازمان‌‌های همکار در یک صنعت، با ایجاد خوشه‌‌ یا گروه دانشی به تبادل تجارب و خلق دانش جدید در حوزه خود می‌پردازند.
طبق نظریه مایكل پورتر: «‌خوشه‌ها حجم وسیعی از مهارت، اطلاعات، روابط و زيرساخت‌ها را در یك زمینه خاص ارائه میكنند. در واقع، خوشه‌ها ابزاری مؤثر برای مديريت دانش به شمار می‌روند.
خوشه‌های جغرافیایی متشكل از افراد، شركت‌ها و نهادها، مكانیزم قدرتمندی برای افزایش و انتقال دانش فردی با سرعت زیاد هستند. وقتی عناصر یك شبكه یادگیری در یك مكان متمركزند، تسهیم دانش، مهارت‌ها، تخصص و تجربه بسیار آسان‌تر است.
ابزارهای مدیریت دانش برای تعیین و شناسایی دارایی‌های محلی كه یك خوشه را می‌سازند، نیز استفاده می‌شوند. این ابزارهای سازمانی حتی می‌توانند یك گام جلوتر رفته و به ایجاد خوشه كمك كنند.
برای ایجاد یك خوشه موفق حتماً به مكانیزم تسهیم اطلاعات نیاز است. وجود چنین مكانیزمی برای ایجاد مجموعه‌‌ای از بنگاه‌‌های اقتصادی و نهادهای پشتیبان بسیار حیاتی و مهم است. این مجموعه‌‌ها اغلب برای خلق یك شبكه انعطاف‌پذیر محلی تولید، تلاش می‌كنند. شبكه‌‌ها علاوه بر دانش هسته تولیدی و صنعتی، خدمات نوسازی و پشتیبانی فنی بازاریابی، آموزش و طراحی محصول و ... را نیز بر عهده دارند.
ایجاد چنین مجموعه‌های محلی، نمونه‌ای از پیاده‌سازی یك استراتژی موفق توسعه اقتصادی بر پایه مدیریت دانش است. باید توجه داشت مكانیزم ایجاد ارتباطات و تسهیم دانش بخش مهمی از ایجاد سرمایه اجتماعی برای توسعه اقتصادی است. با ایجاد سرمایه اجتماعی، این فعالیت‌‌های سازمانی به ثبات اقتصادی یك محل خاص خواهد انجامید. اگر شركت در ایجاد شبكه‌ای پویا از ارتباط محلی، مهارت‌‌ها و دانش ضمنی موفق باشد و نهادهای آموزشی و فراهم‌كننده اطلاعات در خوشه به خوبی از عهده كار خود كه همان خلق دانش و انتشار آن در سطح خوشه است برآیند؛ شركت رغبت چندانی به ترك خوشه و فعالیت در خارج از آن نخواهد داشت».

چرا از ابزار خوشه دانش استفاده كنیم؟

یکی از استراتژی‌های توسعه اقتصادی که در خلال سال‌های اخیر توجه زیادی به آن شده، توسعه از طریق خوشه‌های صنعتی است. به دلیل توجه روزافزون به دانش ضمنی و یکپارچگی آن با مفاهیم توسعه، در بحث خوشه‌های صنعتی نیز می‌توان به مدیریت دانش و کاربردهای آن پرداخت.

چگونگی استفاده از ابزار خوشه دانش

استفاده از خوشه‌های دانش برای شركت‌های كوچك و متوسط به دلیل دسترسی به شبكه‌های دانش جدید اهمیت ویژه‌‌ای دارد. شركت‌های كوچك و متوسط از طریق خوشه دانش با یکدیگر همکاری کرده، یاد می‌‌گیرند، دانش و تجارب را در حوزه‌‌های غیررقابتی تسهیم کنند و به خلق دانش بپردازند. 
اغلب خدمات و محصولات شركت‌‌های كوچك و متوسط دارای قیمت رقابتی بوده و قادر به پاسخگویی و عکس‌العمل بسیار سریع‌تر نسبت به سازمان‌های بزرگ‌تر هستند. سازمان‌های بسیار بزرگ نیز از خوشه‌های دانش مشترك به منظور تولید محصولات و خدماتی كه تولید آن‌ها به تنهایی غیرممكن است، استفاده می‌کنند. نمونه بارز این موضوع تشکیل خوشه دانش مشترك در صنعت هوافضا به منظور ساخت ایرباس جدید 380 می‌باشد. 
خوشه‌های دانش، توسعه منطقه‌‌ای را تحریك می‌كنند؛ به عنوان مثال، مركز پیشرفت علم و صنعت ژاپن (NOASTEC)، بر اهمیت استراتژیك خوشه‌های دانش تأكید کرده و آن‌ها را به عنوان شبكه‌های انسانی در نظر می‌‌گیرد. این عمل باعث ایجاد واكنش زنجیره‌ای از نوآوری فنی شده و در نهایت، منجر به ایجاد صنایع جدید می‌شود. با گسترش مناطقی كه این نوع سیستم را دارا هستند، امكان دستیابی به نوآوری فنی در سطح جهانی میسر می‌شود. 
یك كنسرسیوم محلی متشكل از 40 شركت كوچك پولیش فلز در روستاهای ژاپن به نام سندیكای میجاكیا،  نمونه‌ای دیگر از خوشه دانش به شمار می‌رود. در گذشته فعالیت این شرکت‌‌ها در حوزه تولید كارد و چنگال فلزی بود، اما این صنعت در دو دهه گذشته با كاهش تولید مواجه شد. مدیران شركت‌‌ها، همراه با نمایندگانی از اتاق بازرگانی و صنایع، در آغاز برای پیدا كردن راهکارهایی برای احیای ساختار صنعت، بحث و تبادل نظر كردند. سپس آن‌ها دریافتند که مهارت‌های اصلی و دانش آن‌ها، ساخت كارد و چنگال نیست؛ بلكه مهارت و دانش فنی پولیش هر محصولی است. بنابراین شرکت‌‌های کوچک برای بازاریابی توانمندی‌‌های خود در زمینه صیقل و پولیش، خوشه دانش تشكیل دادند. نتیجه این همکاری مشترک، دریافت سفارشات سنگین از صنایع مختلف بود. به طوری‌که در سه سال حدود 150 میلیون ین سفارش دریافت شد. 
از طرفی دیگر، صنعت تضعیف شده آن‌‌ها از طریق تسهیم و بهبود دانش و مهارت‌های اصلی حیات مجدد یافت. در حال حاضر شركت‌های كوچك و متوسط از طریق تشكیل خوشه دانش رقابتی، با سازمان‌های بزرگ‌تر رقابت کرده و فرصت بیشتری برای پیوستن به زنجیره ارزش خوشه دانش مشترك بزرگ منطقه‌ای و بین‌المللی را دارند. بنابراین، خوشه‌های دانش به عنوان مدل جدید قرن 21 برای سازمان‌های دانش‌‌محور و رقابتی در نظر گرفته می‌شوند.

نحوه استفاده از خوشه دانش

مرحله 1: در ابتدا از خوشه‌های دانش موجود در صنعت مدنظر مطلع شده و به آن‌‌ها بپیوندید. با دانشگاه‌های محلی خود برای بررسی وجود خوشه دانش تماس بگیرید. در صورت نبود، به فكر تشكیل یك خوشه دانش جدید باشید.
مرحله2: برای شركت در تسهیم دانش مبتنی بر وب، امکانات و شرایط كافی را به دست آورید. توسعه توانمندی‌های لازم برای دانش شخصی و تیمی موثر را در نظر بگیرید.
مرحله3: در خوشه دانش فعال باشید. ایجاد روابط مبتنی بر اعتماد با دیگر شرکت‌‌های همکار برای خوشه‌های دانش موفق ضروری است.
مرحله4: خوشه‌های دانش را به عنوان یك منبع كلیدی استراتژیك و ابزار رقابتی در داخل استراتژی كسب‌و كار در نظر بگیرید.


استقرار نظام جامع مدیریت دانش در سازمان حفاظت محیط زیست
استقرار نظام جامع مدیریت دانش در سازمان ...
طرح اول توسعه مدیریت دانش در شرکت پایانه‌های نفتی ایران
طرح اول توسعه مدیریت دانش در شرکت پایانه ...
مدیریت دانش عامل افزایش بهره‌وری و کاهش استرس دانشکاران
مدیریت دانش عامل افزایش بهره‌وری و کاهش ...
مدیریت دانش در عصر کار هیبریدی: چهار دیدگاه کلیدی
مدیریت دانش در عصر کار هیبریدی: چهار دید ...
استقرار نظام جامع مدیریت دانش در شرکت آب منطقه‌ای گلستان
استقرار نظام جامع مدیریت دانش در شرکت آب ...
صنایع یاس ارغوانی
مهندس طاهری- صنایع یاس ارغوانی
نظام جامع مدیریت دانش با همکاری سازنده و تعهد کاری مجموعه مشاوران توسعه آینده توسط شرکت مهندسی صنایع یاس ارغوانی در مدیریت امور فناوری اطلاعات بانک ملت، با موفقیت پیاده‌سازی شد.
با عنایت به این موضوع که استفاده افراد از فرآیندها و ابزارهای مدیریت دانش و مشارکت در این مهم کاملاً امری فرهنگی است؛ کماکان جهت مشارکت حداکثری همکاران و اثربخش‌سازی دانش‌ها و تجارب اشتراک‌گذاری‌شده در ابتدای مسیر هستیم. همچنین امیدواریم با همکاری و رهنمودهای ارزنده تیم مشاوران توسعه آینده به موفقیت کامل در این مسیر نائل آییم

 
شرکت پتروشيمی رازی
مهندس اقتداریان- شرکت پتروشيمی رازی
مشاوران توسعه آینده به‌عنوان اولین شرکت ایرانی که از سال ۱۳۸3 در حوزه مدیریت دانش فعالیت داشته، توانسته است با بکارگیری روش‌های نوین و به‌روزآوری شیوه‌های کاری در صنایع بزرگ کشور ایفای نقش نماید. این نقش آفرینی با کشف، استخراج و غنی‌سازی دانش سازمانی و بهبود روش‌های انجام کار، به شکل چشم‌گیری در طیف وسیعی از مشتریان منجر به کاهش دوباره‌کاری‌ها، افزایش مزیت رقابتی و تاب‌آوری آن‌ها در فضای کسب‌و‌کار شده است.
شرکت ملی گاز ایران
مهندس صدری- شرکت ملی گاز ایران
جمع‌آوری قریب به 1500 بسته دانشی ارزشمند از 50 مدیر ارشد و خبره شرکت ملی گاز ایران ،کاری دشوار اما کم نظیر بود که تیم اجرایی و کارشناسان به خوبی از عهده آن بر آمدند.
شهرداری منطقه 10
مهندس شریف زاده- شهرداری منطقه 10
در سال ۱۳۹۱ به همت اداره آموزش شهرداری منطقه ۱۰ تهران، سیستم مدیریت دانش شهرداری منظقه ۱۰ راه‌اندازی شد. با همکاری شرکت مشاوران توسعه آینده مراحل شناخت، SWOT، شناسایی فیلدهای دانشی شهرداری، مصاحبه با خبرگان و... انجام پذیرفت و در نهایت با نصب نرم‌افزار مدیریت دانش، سامانه شهرداری منطقه ۱۰ راه‌اندازی شد. شهرداری منطقه ۱۰ تهران اولین شهرداری در سراسر کشور است که دارای این سامانه بوده و به‌طور فعالانه نسبت به استخراج و اشتراک دانش کارکنانش اقدام می‌نماید.  توسعه مشارکت عمومی کارکنان در فرآیندهای سازمانی، توسعه یادگیری در سطح کارکنان، پرهیز از دوباره‌کاری، کاهش هزینه‌ها و... بخشی از ثمرات راه‌اندازی این سیستم می‌باشد.
وزارت راه و ترابری
دکتر جعفرپور- مدیر دانش اسبق وزارت راه و ترابری
آینده شرکت مشاوران توسعه آینده در حوزه مدیریت دانش بسیار درخشان است. این شرکت آغازگر خوبی برای مدیریت دانش در ایران بوده است.
راهداری و حمل و نقل جاده‌ای
دکتر فلاح کهن- مسئول مدیریت دانش سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای

کادر مجرب و دانش آموخته شرکت مشاوران توسعه آینده با پیاده‌سازی سیستم مدیریت دانش و استقرار نرم‌افزار مرتبط به همراه ارائه بیش از ۱۶۰۰ نفر ساعت آموزش و ثبت ۱۸۰ بسته دانشی گامی بلند در جهت دستیابی به اهداف دانشی و ارتقاء بینش کارکنان سازمان برداشته است.
 
هلدینگ کشاورزی پارس
مهندس تهرانخواه- هلدینگ کشاورزی پارس
شرکت گسترش کشاورزی و دامپروری فردوس پارس با همکاری شرکت مشاوران توسعه آینده، توانست ضمن جمع‌آوری تجربیات مربوط به "طراحی و ساخت گلخانه‌ها" بستر نرم‌افزاری مناسبی را برای درج تجربیات جدید طراحی گلخانه‌ها ایجاد و مورد بهره‌برداری قرار دهد.
شرکت مادر تخصصی مدیریت ساخت و تهیه کالای آب و برق (ساتکاب)
دکتر لطیفی- شرکت مادر تخصصی مدیریت ساخت و تهیه کالای آب و برق (ساتکاب)
به دنبال گسترش فعالیت‌های شرکت ساتکاب، ایجاد بانک دانشی و آشنایی افراد با تکنیک‌های مدیریت دانش امری الزامی محسوب می‌شد که شرکت مشاوران توسعه آینده با ارائه خدمات تخصصی در این حوزه توانست ما را در این امر یاری کند.
هلدينگ میدکو

هلدینگ میدکو از اوایل دهه نود توسعه مدیریت دانش را با همکاری مشاوران توسعه آینده آغاز نمود. اجرای مدیریت دانش در میدکو با یک پروژه پایلوت در سطح ستاد آغاز شد و به سرعت در شرکت های زیرمجموعه توسعه پیدا...

شهرداری منطقه 10

امروزه گسترش فعالیت‌ها، تنوع و تعدد نیازهای زندگی شهری، فرصت اشتباه و اختراع دوباره چرخ را از سازمان‌های خدماتی گرفته است. هزینه تولید دوباره دانش و ریسک از دست دادن آن افزایش یافته و مدیریت...

پالایش نفت تهران

شرکت پالایش نفت تهران به عنوان یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین پالایشگاه‌های کشور از سال ۱۳۸۷ سفر مدیریت دانشی خود را با مشاوران توسعه آینده آغاز نمود. در آن سال‌ها بسیاری در مورد کارایی ا...

صنایع مس شهید باهنر

عدم مشارکت نیروی انسانی در فعالیت‌های مدیریت دانش به عنوان یکی از چالش‌های سازمانی شناخته شده است. لذا بسیاری از سازمان‌های کشور به هنگام پیاده‌سازی مدیریت دانش در سازمان خود با ای...

شرکت آب تهران در سال ۱۳۳۴ پس از ۹ سال مطالعه و اقدامات مختلف جهت تامین آب وتصفیه و توزیع آن رسما“ تاسیس و شروع به کار نمود، سپس  درســال ۱۳۴۳ قانون تاسیس وزارت آب وبرق به تصویب مجلس رسید و ...

مشاوران توسعه آینده به‌عنوان اولین مشاور و مجری طرح‌های مدیریت دانش در ایران
مشاوران با بیش از 15 سال تجربه و با پایبندی به اصول مشاوره مدیریت و مدل‌های مدیریت دانش به اولین و بزرگ‌ترین مجری طرح‌ها و سامانه‌های مدیریت دانش در ایران تبدیل شده است. ... بیشتر